English
Arabic
سلام
دوباره سلام
فرش اصفهان
زیبایی نقوش فرش
فرش دستباف ایران دارای اصول قدرتمند و مستحکمی است که زیباییها بر پایه آن شکل گرفته‌اند و چنانکه مبانی زیباییها، کشف و تبیین شوند، درمی‌یابیم که چگونه آنها با ارزشهای هنری و فرهنگی کشورمان پیوستگی و ارتباط دارند و برگی دیگر بر هویت ملی ایرانیان در جهان اضافه خواهند کرد.
شاید ساده‌ترین راه احساس رضایت انسان در مواجهه با اثر زیبا، درک بصری وزن، تناسب و تعادل اشکال و رنگها با یکدیگر و نظم بیان اجزا باشد ولی باید توجه داشته باشیم که بحث درباره جوانب هنری یک اثر از بحث درباره جوانب کاربردی آن مشکل‌تر است. جنبه کاربردی اثر عینی است ولی جوانب کاربردی آن مشکل‌تر است جنبه کاربردی اثر عینی است ولی جوانب هنری اثر تنها بصری نیست و در اینجاست که حتی بحث هنر والا و هنر عامه نیز به میان می‌آید چون هنر عامه به دلیل در نظر گرفتن سلائق بازار و مشتری تابع تغییرات آنی و به روز می‌شود ولی هنر والا آن است که در افزایش یا کاهش دیدگاههای هنرشناسی مردم، سهیم باشد و به این علت است که هنرمندی که هنر والا می‌آفریند، آگاهانه و از سر تعمق و تأمل طرح می‌زند، رنگ انتخاب می‌کند و تاروپود را به هم می‌بافند. در اینجا منویات درونی فرد با آمیخته‌های علمی و تجربی و ذوقی وی، درهم می‌آمیزد و در این حالت زیباییها را افشا کردن کار آسانی نیست چه دشواری شناخت در آن است که جوهر پدیدار در سطح و نما باقی نماند. هرچه هنرمند با استعدادتر باشد، گزینش او از حیات در اثرش، جوهر وجود انسان را بیشتر نشان می‌دهد و بدین گونه مخاطب با درک زیبایی، خود را در اثر تعریف و تفسیر می‌کند.
فرش ابریشم کرباسی[مرکز تولید و فروش فرش ابریشم قم و فرش اصفهان]
فرش اصفهان
در دوران قاجار در طرح هاي سنتي ايران عناصر جديدي متاثر از نقاشي اروپايي وارد شد كه به آن نقاشي قاجاري مي گويند . اين نوع طرح با نام گل فرنگ و نقش قاجار نيز معروف بوده و جاي خاصي در طرح و نقشه فرش ايران يافت . از ويژگيهاي ديگر طراحي سنتي ايران استفاده از رنگهاي پخته لاكي ( روناسي ) ، آبي ، لاجوردي ، كرم ، نخودي ، سرمه اي و زرد چرك است . در نقوش قاجار استفاده از گلهاي درشت قرمز و صورتي و رنگ زرد به شدت رايج شد .
متداولترين نقوش سنتي ، لچك و ترنج است كه با تركيبات مختلفي از گل و اسليمي مورد استفاده قرار مي گيرد . از نقوش معروف اصفهان مي توان به نقش هاي لچك و ترنج ، اسليمي ، كچك و ترنج افشان ، شكارگاه ، طرح گنبد ، چوگان ، نقش گلدان ، درختي و گل و پرنده و بعضا منظره سازي ( با تاثير از ميناتور هاي ايراني ) اشاره كرد.
استفاده از نقوش قاجار و گل فرنگ با حفظ روح نقاشي ايراني در طرح هاي اصفهان جاي خاصي دارد. از خانواده فرش اصفهان فرش نائين است كه گاه در ظرافت و لطافت و استفاده هنرمندانه از رنگ به صد شاهكار مي رسد .
بافت محكم و در عين حال ظريف فرش نائين مديون تجربه و مهارت استادكاران و بافندگاني است كه دقت و ظرافت را از پدران خويش كه در بافت مهارت داشته اند به ارث برده اند . نقوش نائين با تغييرات جزئي در واقع همان نقوش اصفهان است . با اين تفاوت كه رنگ خاص فرش نائين به آن تقويت خاصي بخشيده است .
فرش ابریشم کرباسی[مرکز تولید و فروش فرش ابریشم قم و فرش اصفهان]
فرش اصفهان
باتوجه به پست های قبلی در مورد تاریخچه ی فرش گفتیم که شاهان صفویه علاقه مند بودند به فرش و فرش بافی بسیار . کارگاه های فرش بافی دربار صفویه متصل به کاخ سلطنتی در جنوب عالی قاپو بین میدان شاه و چهل ستون، با استفاده از بهترین مواد اولیه همواره زیر نظر شخص شاه عباس کبیر به کار می‌پرداختند.
يكي از برجسته ترين و ممتازترين فرشهاي ايران، فرش اصفهان است . فرش اين منطقه حجم كامل آن نوع نقوش و طرح هايي است كه به آن ها نقوش سنتي گفته مي شود كه ريشه در طراحي كهن و سنتي ايران دارد . با آنكه ريشه هاي اين نوع طراحي به نگاره هاي قبل از ظهور اسلام و دوران هخامنشي و ساساني بر مي گردد، ولي اوج شكوفايي و شكل گيري آن ها مربوط به زمان مكتب هرات ( دوران صفويه ) و به دست هنرمنداني نظير بهزاد و سلطان محمود و تعداد ديگري از نقاشان ايراني است . پايگاه شكل گيري و اين نقش آفريني بعد از هرات كه در آن دوران در حوزه فرهنگ ايران داشت به شمال غربي ايران و تبريز بوده است .
بي ترديد انتقال پايتخت در دوران صفويه و به تبع آن آوردن هنرمندان در بازار تبريز به قزوين باعث گرديد كه شالوده دوره اي پي ريزي گردد كه بعدها به نام مكتب اصفهان سرآمد تمامي رشته هاي هنري ايران گردد .
تمركز ۸۵ ساله پايتخت در قزوين باعث شد تا مرحله رشد و تكامل نقوش سنتي ايران پس از هرات و تبريز ادامه يافته و شكوفايي خود را در اصفهان جشن بگيرد. در واقع رشته نقوش سنتي ولي سيماي قالي امروز اصفهان كه اغلب در زمره شاهكارهاي دوره صفوي به شمار مي رود . قبل از آنكه در هنر معماري ، كتاب آرايي ، تذهيب و ۰۰۰ مكتب اصفهان جستجو شوند، بايد ريشه آن ها را در حيات سبز هرات و تبريز و قزوين جستجو كرد . اين نقوش به وسيله هنرمندان برجسته آن زمان براي فرش هايي بزرگ كه در كارگاه هاي سلطنتي اصفهان بافته مي شد مورد استفاده قرار گرفت. به نحوي كه بقاياي آن به طور مكرر در قالي امروز اصفهان ( اما تا حدودي دگرگون شده ) مشاهده مي شود . ويژگي هاي عمده نقشه هاي اصفهان استفاده از اسليمي هايي منظم و گردان است . كه مشتقات فراوان و زيبايي با توجه به هنر و مهارت در اطراف آن ايجاد مي گردد. از انواع اسليمي ها مي توان اسليمي ياري ، اسليمي دهان اژدري اشاره كرد. همراه با اسليمي معمولاً گل هاي اناري است كه به علت كاربرد وسيع و متنوع آن ها در فرش هاي دوران شاه عباس به گل شاه عباسي نيز معروف است. از ضمائم اين طرح ها شاخ هايي حنايي ، غنچه ، سه غنچه ، درخت و برگ ، پرنده و حيوان است.
.
فرش ابریشم کرباسی[مرکز تولید و فروش فرش ابریشم قم و فرش اصفهان]
طرح های فرش
در پست های پیشین به شرح تاریخ هنر قالی و قالی بافی و منشاء این هنر پرداختیم و دیدیم که چگونه این هنر در طول دوره های مختلفت دچار تحول شد و پس از تحمل فراز و فرود های بسیار ؛ اکنون به این عصر رسیده است.
در این قسمت به صورت کلی به معرفی انواع طرح های فرش میپردازیم
فرش ایرانی دارای طرح و نقش های بسیار زیادی است که بسیاری از این طرح ها ،میراث گذشتگان ماست .از جمله این طرح ها :
- طرح های آثار باستانی و ابنیه اسلامی
- طرحهای شاه عباسی
- طرحهای اسلیمی
- افشان
- اقتباسی
- طرحهای واگیره‌ای (بندی)
- طرحهای بته‌ای (بته جقه)
- طرح درختی
- طرحهای ترکمن
- طرحهای شکارگاهی
- طرحهای گل فرنگ
- طرحهای قابی (خشتی)
- طرحهای ایلی وعشایری
- طرحهای تلفیقی
- طرح های ماهی در هم
- طرح های محرمات
- طرح های محرابی
- طرح های گلدانی
- طرح های هندسی
در قسمت های بعدی هر کدام از این طرح ها را به صورت کامل، از جنبه ها و ویژگی های ظاهری و تاریخچه ای بررسی میکنیم.
فرش ابریشم کرباسی[مرکز تولید و فروش فرش ابریشم قم و فرش اصفهان]
قالی بافی در دوره صفویه
در دوره صفویه هنرهایی نظیر معماری،کاشی کاری،نقاشی، خطاطی،تذهیب و قالی بافی به نقطه کمال و درخشش خود رسیدند.در دوره صفویه هنرمندان ایرانی به خلق آثاری فوق العاده و زیبا پرداختند،طرح های قالی از خلاقیت و نبوغ هنرمندان ان عصر چنان لبریز شده که هنوزم پس از گذشت چند صد سال در طرح های قالی های امروزی میدرخشند.
قالی بافان این دوره با استفاده از این طرح ها در حدود۱۵۰۰ تخته قالی و قالیچه از خود به جا گذاشته اندکه برخی از آن ها به صورت شاهکار های قالی بافی در دنیا ثبت شده است.در این دوره حرفه قالی بافی از حالت یک شغل روستایی به یک شغل حرفه ای و با اهمیت تبدیل شد و کارگاه های متعددی در شهر های مختلف ایران دایر شد و تجارت و صدور قالی به کشور های اروپایی شروع شد.
در سفرنامه های تاورنیه و شاردن و سایر کسانیکه در آن موقع از ایران دیدن کردند به پیشرفت هنر قالی بافی و همینطور مراکز فراوان بافت قالی در شهر های اصفهان،کاشان،تبریز و کرمان اذعان داشتند.
فرش هاییکه در این دوره بافته شده براساس طرح به گروه های زیر تقسیم میشوند:
ترنج دار، گلداني، شكارگاه، گلدار هراتي، درخت و بوته، باغي، لهستاني
در ادامه به بررسی این طرح ها می پردازیم و با ظاهر و ویژگی های آن ها بیشتر آشنا می شویم.
فرش ابریشم کرباسی[مرکز تولید و فروش فرش ابریشم قم و فرش اصفهان]
قالی بافی در دوره تیموریان
در پست قبلی گفتیم که با حمله مغول ،کشور از تمام جهات دچار پس رفت شد و از آن پیشرفت رو به صعود جا ماند؛یکی از هنر هایی که در آن زمان بسیار تاثیر پذیرفت،هنر قالی بافی بود که تقریبا میتوان گفت در آن دوره متوقف شده بود،البته ناگفته نماند که تمامی هنرها ،نیز وضعیتی بهتر از قالی بافی نداشتند.
بعد از حمله مغول و به تسلط درآمدن ایران توسط تیموریان،بسیاری از ویژگی و خصوصیات هنری ایران دست خوش تغییرات زیادی شد.در این دوره فرنگ چینی به ایران نفوذ کرده بود و نتیجه این نفوذ ایجاد تغییر در صنایع ظریفه ایران بود.این تغییر و نقش مانند تاثیر نقاشان و مجسمه سازان ایتالیایی در کار هنرمندان اروپایی در قرن ۱۸ و ۱۹ میلادی بود که کار نقاشان و هنرمندان ایرانی را نیزبه کمال رساند.
در زمینه قالی و قالی بافی این تاثییر مانند تاثیر نقاشان ایتالیایی بسیار سازنده و مفید بود که تغییرات حاصله چنین بود که طرح های هندسی رفته رفته به طرح های با خطوط دوار،منحنی گرایش یافته بود و طرح هایی مانند پيچك ها، گل ها، نخل هاي بادبزني، توده هاي ابر مانند، قارچ ها، انواع حيوانات و پرندگان افسانه اي و معمولي مانند اژدها، سيمرغ، گربه وحشي، آهو و مانند آن با طرح هاي نقش قالي ايران ادغام گردید.
اگر بخواهیم تغییرات این دوره را مشاهده کنیم میتوانیم به مینیاتور هایی از بهزاد نقاش مشهور و همچنین بوستان سعدی و ظفرنامه(کتاب شرف‌الدین علی یزدی) مراجعه کنیم .
هنر های معماری،نقاشی،خطاطی و نقاشی در اوخر حکومت تیموریان و به خصوص در زمان پادشاهی شاهرخ میرزا و فرزند هنرمندش بایسنقر به نقطه اوج و کمال و اهمیت رسیده بود و آن عقب افتادگی در زمان حمله مغول را جبران کرد.
بایسنقر خط ثلث را منند یک استاد مینوشت و در این زمینه قرآن بزرگ و نفیسی به خط زیبای او موجود است و علاوه براین کتیبه مسجد گوهرشاد مشهد را شخصا خطاطی کرده است . این شاهزاده هنرمند به تشویق هنرمندان دوره خود علاقه خاصی نشان می داد؛به حدی که بخش مهمی از ثروت افسانه ای که امیر تیمور از غارت گری های خود بدست آورده بود فرزندان و نوادگانش نظیر شاهرخ میرزا،بایسنقر ،الغ بیک و سلطان بایقر در راه هنر های زیبای ایرای مصرف کردند و موجب پیشرفت بسیار زیاد در زمینه هنری شدند.
در این دوره شهر های سمرقند، بخارا، شيراز و به ويژه شهر هرات که پایتخت بود ،مراکز مهم قالی بافی در ایران بودند.
بعد از تیموریان ،فرمانروایی به دست سلسله قره قويونلو و آق قويونلو افتاد که این سلسله مرکز سیاسی خود را در شهر تبریز قرار دادند،در این دوره فرش های بسیار زیبایی در این شهر بافته شد.
فرش ابریشم کرباسی[مرکز تولید و فروش فرش ابریشم قم و فرش اصفهان]
قالی بافی در دوره سلجوقیان
با گذشت زمان و به خصوص بعد از جنبش استقلال طلبانه،بار دیگر هنر ورشته قالی بافی در ایران جان دوباره گرفت و احیاءشد و رونق و پیشرفت خود را در پیش گرفت.
در سال ۴۱۶ شمسی بود که ترکان سلجوقی محدوده وسیعی از خاک ایران را به تصرف خود درآوردند و در آذربایجان و نواحی مرکزی و غربی ایران مستقر شدند.با این تصرف،زبان و فرهنگ سلجوقیان وارد سرزمین ما شد و با هنرو فرهنگ ایران مخلوط گردید که نتیجه این تغییر را میتوان در طرح های قالی ایران در دوره سلجوقیان دید.
امروزه از فرش های ایرانی آن دوره اثری وجود ندارد,ولی به احتمال زیاد تشابه آن را با نمونه فرش هایی که در مسجد علاءالدین قونیه دیده شده اند میتوان چگونگی طرح و نقش آن را حدس زد.البته با اطمینان در این زمینه نمیتوان گفت ولی طرح های قالی این زمان با خطوط شکسته و بدون انحناء بوده و همچنین ظرافت بافت آن نیز به فرش های دوره بعد نمیرسیده است.
رونق و پیشرفت هنر قالی بافی در ایران تا زمان حمله مغول ادامه یافت؛در اشعار منوچهری،ناصرخسرو،انوری،عنصری به قطعات و قصیده هایی بر میخوریم که در آن از قالی و رنگرزی در ان در دوره سخن گفته شده است.اما با هجوم مغول،هنر قالی بافی مانند سایر فعالیت های هنری تا مدتی متوقف شد.البته ناگفته نماند که با حمله مغول بقیه هنر ها و علم دچار پس رفت شد و نزدیک به چند سال کشور عزیزمان عقب افتاد.
فرش ابریشم کرباسی[مرکز تولید و فروش فرش ابریشم قم و فرش اصفهان]